ಮುನ್ನುಡಿ

ಈ ಸಣ್ಣ ಪ್ರಬಂಧವನ್ನು ಮೂಲತಃ 1893ರ ಮಾರ್ಚ್ 15ರಂದು ಲಂಡನ್ ಹೋಮಿಯೋಪಥಿಕ್ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಉಪನ್ಯಾಸವಾಗಿ ನೀಡಲಾಯಿತು. ಇದನ್ನು ಹೋಮಿಯೋಪಥಿಕ್ ವರ್ಲ್ಡ್‌ನ ಪುಟಗಳ ಮೂಲಕ ಪ್ರಕಟಿಸಿದಾಗ, ನಾನೇ ಕೆಲವು ವಿಸ್ತರಣೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದೇನೆ ಅಥವಾ ಪ್ರಕಾಶಕರು ಅವುಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರಬಂಧವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನೀಡುವುದು ಉಪಯುಕ್ತವಾಗಬಹುದು ಎಂದು ನನಗೆ ಅನಿಸಿತು.

ಸರ್ಪ ವಿಷಗಳ ಚಿಕಿತ್ಸಕ ವಿಜ್ಞಾನವು (therapeutics) ಅವುಗಳ ರೋಗ-ಉತ್ಪಾದಿಸುವ ಶಕ್ತಿಗಳ ಮೇಲೆ ಆಧಾರಿತವಾಗಿದೆ. ಇದು ಎಲ್ಲಾ ಹೋಮಿಯೋಪಥಿಕ್ ಔಷಧಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಈ ಉಪನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ, ನಾನು ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚು ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ  ಚರ್ಚಿಸಿದ್ದೇನೆ. ವಿಷ ಸೇವನೆಯ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಅಥವಾ ಔಷಧ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳನ್ನು (provings) ವಿವರವಾಗಿ ವಿವರಿಸಿಲ್ಲ.

ಆದಾಗ್ಯೂ, ಜೂನ್ 10ರ ಲಾನ್ಸೆಟ್‌ನಲ್ಲಿ ವರದಿಯಾದ ಇತ್ತೀಚಿನ ವಿಷ ಸೇವನೆಯ ಪ್ರಕರಣವು ಹಲವು ವಿಧಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿದೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ನಾನು ಅದನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ದಾಖಲಿಸಲಿಸಿದ್ದೇನೆ. ಇದನ್ನು ನೈಜರ್ ನದಿಯ ಪಶ್ಚಿಮ ಆಫ್ರಿಕಾದ ಎಫ್.ಪಿ. ರೈಲಿ, ಎಂ.ಆರ್.ಸಿ.ಎಸ್. (ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್), ಎಲ್.ಆರ್.ಸಿ.ಪಿ. (ಲಂಡನ್) ಅವರು ಗಮನಿಸಿದ್ದಾರೆ. ನಾನು ಲೇಖಕರ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವರದಿಯನ್ನು ಮರುಪ್ರಕಟಿಸುತ್ತೇನೆ:

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಸರ್ಪ ಕಡಿತದಿಂದ ವಿಷ ಸೇವನೆ): 

“ಒಬ್ಬ 25 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಏಪ್ರಿಲ್ 1 ರಂದು ಸಂಜೆ 5 ಗಂಟೆ ಸುಮಾರಿಗೆ ಹಾವೊಂದು ಬೆರಳಿಗೆ ಕಚ್ಚಿತು. ಮರುದಿನ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ 7 ಗಂಟೆಯವರೆಗೆ ನಾನು ಅವರನ್ನು ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ನೋಡಲಿಲ್ಲ. ಕಚ್ಚಿದ ತಕ್ಷಣವೇ, ಸ್ಥಳೀಯರು ಅವರ ಬೆರಳು, ಕೈ ಮತ್ತು ಅಕ್ಷಿಲಾದ (ಕಂಕುಳಿನ) ಹಿಂಭಾಗದ ಮೇಲೆ ಸುಮಾರು ಇಪ್ಪತ್ತು ಸೀಳುಗಳನ್ನು ಒಂದು ಇಂಚಿನ ಮೂರನೇ ಒಂದು ಭಾಗದಷ್ಟು ಉದ್ದಕ್ಕೆ ಮಾಡಿದ್ದರು. ಈ ಸೀಳುಗಳಿಂದ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ರಕ್ತಸ್ರಾವವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ನಾನು ನೋಡಿದಾಗ ಅವು ರಕ್ತ ಸುರಿಯುತ್ತಿದ್ವು. ಏಪ್ರಿಲ್ 2 ರ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ, ಅವರು ಆತಂಕದಿಂದ (anxious) ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದರು, ಕಣ್ಣುಗುಡ್ಡೆಗಳು ಹಿಗ್ಗಿದ್ದವು (dilated) ಮತ್ತು ನಾಡಿ ಬಡಿತವು ಸ್ವಲ್ಪ ವೇಗವಾಗಿ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲವಾಗಿತ್ತು. ಅವರ ಕೈ ಮತ್ತು ಮುಂದೋಳು ಬಹಳ ಊದಿಕೊಂಡಿತ್ತು, ಬಿಸಿಯಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ನೋವಿನಿಂದ ಕೂಡಿತ್ತು. ಕಚ್ಚಿದ ಸ್ಥಳದಿಂದ ರಕ್ತಸ್ರಾವ ಮುಂದುವರಿದಿತ್ತು. ಇಡೀ ಬೆರಳಿನ ಮೇಲೆ ದ್ರವ ಚಲನೆಯನ್ನು (fluctuation) ಅನುಭವಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ರಕ್ತ ಮಾತ್ರ ಇರುವುದು ಕಂಡುಬಂದಿತು. ಈಥರ್ ಮತ್ತು ಅಮೋನಿಯಾದ ಮಿಶ್ರಣವನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಬೋರಿಕ್ ಆಮ್ಲದ ಬಿಸಿ ನೀರು ಹಾಕಿ ಬಿಸಿ ಕಂಪ್ರೆಷನ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಳೀಯವಾಗಿ ಹಚ್ಚಲಾಯಿತು. ಏಪ್ರಿಲ್ 3 ರಂದು – ಕೈ ಮತ್ತು ಮುಂದೋಳು ಇನ್ನೂ ಊದಿಕೊಂಡಿತ್ತು ಮತ್ತು ನೋವು ಗಣನೀಯವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿತ್ತು. ಕಂಕುಳಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಗ್ರಂಥಿಯು ತೀವ್ರ ನೋವಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು, ಚಿಕಿತ್ಸೆಯ ಅಗತ್ಯವಿತ್ತು.

ಬೆನ್ನಿನಲ್ಲಿ ತೀವ್ರ ನೋವು ಮತ್ತು ಇತರ ಅಂಗಗಳಲ್ಲಿ ನೋವು ಇತ್ತು. ಅವರ ತಾಪಮಾನ 100.2 ಇತ್ತು. ಏಪ್ರಿಲ್ 4 ರಂದು – ಮೂತ್ರ ವಿಸರ್ಜಿಸುವಾಗ ನೋವಿನ ಬಗ್ಗೆ ಅವರು ದೂರು ನೀಡಿದರು, ಮತ್ತು ಪರೀಕ್ಷಿಸಿದಾಗ ಮೂತ್ರವು ತುಂಬಾ ಆಮ್ಲೀಯವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ರಕ್ತವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕು ಗಂಟೆಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸರ್ಜಿಸಿದ ಮೂತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಹತ್ತೊಂಬತ್ತು ಔನ್ಸ್‌ಗಳಾಗಿತ್ತು. ತಾಪಮಾನ 99.6 ಇತ್ತು. ಏಪ್ರಿಲ್ 5 ರಂದು – ಅಕ್ಷಿಲಾರಿ ಗ್ರಂಥಿಯು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿತ್ತು ಆದರೆ ಇನ್ನೂ ನೋವಿನಿಂದ ಕೂಡಿತ್ತು. ಆ ದಿನ ಅವರು ಮತ್ತೆ ಬಹಳಷ್ಟು ರಕ್ತವನ್ನು ವಾಂತಿ ಮಾಡಿದರು. ಮೂತ್ರವು ರಕ್ತದಿಂದ ಕೂಡಿದ ಕಡು ಬಣ್ಣದ್ದಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಕಳೆದ ಹದಿನಾರು ಗಂಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಮೂರು ಔನ್ಸ್‌ಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ವಿಸರ್ಜಿಸಿದ್ದರು. ಇದನ್ನು ಸೂಕ್ಷ್ಮದರ್ಶಕದಿಂದ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿದಾಗ ಸಾಮಾನ್ಯ ರಕ್ತ ಕಣಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಹೊಂದಿತ್ತು. ತಾಪಮಾನ 101.4 ಇತ್ತು. ಕೈ ಮತ್ತು ತೋಳು ಇನ್ನೂ ಬಹಳ ಊದಿಕೊಂಡಿದ್ದವು ಆದರೆ ಕ್ರಮೇಣ ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದವು. ನಾಲಿಗೆ ಒಣಗಿ ಕಂದು ಬಣ್ಣದ್ದಾಗಿತ್ತು, ನಾಡಿ ಬಡಿತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲವಾಗಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಅವರು ಬಹಳ ಬಳಲಿದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದರು. ಬೆನ್ನಿನ ನೋವು ಇನ್ನೂ ಇತ್ತು. ಮೂತ್ರವರ್ಧಕಗಳು (Diuretics) ಮತ್ತು ಉತ್ತೇಜಕಗಳನ್ನು (stimulants) ಹೇರಳವಾಗಿ ನೀಡಲಾಯಿತು, ಜೊತೆಗೆ ಒಂದು ವಿರೇಚಕವನ್ನೂ (purgative) ನೀಡಲಾಯಿತು. ಏಪ್ರಿಲ್ 6 ರಂದು – ಮೂತ್ರದ ಪ್ರಮಾಣ ಗಣನೀಯವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು, ರೋಗಿಯು ಕಳೆದ ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕು ಗಂಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತೊಂಬತ್ತು ಔನ್ಸ್‌ಗಳನ್ನು ವಿಸರ್ಜಿಸಿದ್ದರು, ಆದರೆ ಅದು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದ ರಕ್ತವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.

ಪ್ರತಿ ಹತ್ತು ನಿಮಿಷಗಳ ಅಂತರದಲ್ಲಿ, ಸ್ನಾಯುಗಳ ಸೆಳೆತದಿಂದಾಗಿ ಅವರು ಕೂಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಹೊಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ಮತ್ತು ಕುತ್ತಿಗೆಯ ಸ್ನಾಯುಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಸೆಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದವು, ಟ್ರಾಪೆಜಿಯಸ್ ಸ್ನಾಯು ಸೆಳೆತದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಎದ್ದು ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು. ಅಕ್ಷಿಲಾರಿ ಗ್ರಂಥಿಯು ಕಡಿಮೆ ನೋವಿನಿಂದ ಕೂಡಿತ್ತು ಮತ್ತು ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿತ್ತು. ತಾಪಮಾನ 100.4 ಇತ್ತು. ಏಪ್ರಿಲ್ 7 ರಂದು – ರೋಗಿಯ ಸ್ಥಿತಿ ಹದಗೆಟ್ಟಂತೆ ಕಾಣಿಸಿತು, ಅವರ ಚರ್ಮ ತಣ್ಣಗಿತ್ತು, ನಾಡಿ ಬಡಿತ ವೇಗವಾಗಿ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲವಾಗಿತ್ತು, ಉಸಿರಾಟ ಅವಸರದ ಮತ್ತು ಆಳವಿಲ್ಲದಾಗಿತ್ತು. ತಾಪಮಾನ 97.6 ಇತ್ತು. ಅವರು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಎದೆಯ ಸ್ನಾಯುಗಳಲ್ಲಿ (pectoral muscles) ತೀವ್ರ ನೋವಿನ ಬಗ್ಗೆ ದೂರು ನೀಡಿದರು. ಆಸ್ಕಲ್ಟೇಶನ್ ಮಾಡಿದಾಗ, ಉಸಿರಾಟದ ಶಬ್ದಗಳು ಮತ್ತು ಹೃದಯದ ಶಬ್ದಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದ್ದವು. ಮುಂದೋಳಿನ ಊತವು ಬಹುತೇಕ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿತ್ತು. ಮೂತ್ರವು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದ ರಕ್ತವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು ಮತ್ತು ಕಳೆದ ಇಪ್ಪತ್ತನಾಲ್ಕು ಗಂಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತೆರಡು ಔನ್ಸ್‌ಗಳಷ್ಟಿತ್ತು. ರೋಗಿಯು ಈ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಎರಡು ಬಾರಿ ಕಪ್ಪಾದ ದ್ರವವನ್ನು ವಾಂತಿ ಮಾಡಿದರು (ರಕ್ತವಿರಲಿಲ್ಲ) ಮತ್ತು ಚಿಕಿತ್ಸೆಯ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ 1 ಗಂಟೆಗೆ ಕುಸಿತದಿಂದ (collapse) ಮರಣಹೊಂದಿದರು. 

ಈ ಚಿಕಿತ್ಸೆಯಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳು, ಅದು ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಂತೆ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ನೀಡುವುದು, ಮತ್ತು ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಉತ್ತೇಜಕಗಳು (stimulants) ಮತ್ತು ಪೌಷ್ಟಿಕ ದ್ರವ ಆಹಾರದೊಂದಿಗೆ ರೋಗಿಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುವುದು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. 

ಈ ಪ್ರಕರಣದ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಯಾವುದೇ ಕೀವು ತುಂಬಿದ (suppuration) ಲಕ್ಷಣವಿರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಊದಿಕೊಂಡ ಕೈ, ತೋಳು ಮತ್ತು ಅಕ್ಷಿಲಾರಿ ಗ್ರಂಥಿಯು ಪ್ರತಿದಿನವೂ ಚಿಕ್ಕದಾಗುತ್ತಾ ಹೋಯಿತು. ಕೊನೆಯ ನಾಲ್ಕು ದಿನಗಳಿಂದ ಮೂತ್ರದಲ್ಲಿ ಬಹಳಷ್ಟು ರಕ್ತವಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಇದು ಇತರ ರಕ್ತಸ್ರಾವಗಳೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ (collapse) ಕಾರಣವಾಗಿರಬಹುದು. ರೋಗಿಯು ಕೊನೆಯವರೆಗೂ ಪ್ರಜ್ಞಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಇದ್ದರು.

ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತತೆಗಾಗಿ, ನಾನು ‘amel.’ ಮತ್ತು ‘agg.’ ಪದಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದೇನೆ. ಇವು ಕ್ರಮವಾಗಿ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳಲ್ಲಿ “ಸುಧಾರಣೆ” (better ಅಥವಾ amelioration) ಮತ್ತು “ಉಲ್ಬಣ” (worse ಅಥವಾ aggravation) ಎಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ.

ಪರಿಚಯ

ಹೋಮಿಯೋಪಥಿಕ್ ವಿಜ್ಞಾನದ ಮಹತ್ತರ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದರೆ, ಇದು ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕೆಟ್ಟದೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾದ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿನ ಒಳ್ಳೆಯ ಅಂಶವನ್ನು (soul of good) ತೋರಿಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅನಾಧಿಕಾಲದಿಂದಲೂ ಸರ್ಪವನ್ನು ದುಷ್ಟಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿ ನೋಡಲಾಗಿದೆ. ಸರ್ಪದ ಸಂಕೇತವನ್ನು ಪುರಾತನ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಚಿಕಿತ್ಸಾ ಕಲೆಯಲ್ಲಿ (Healing art) ಲಾಂಛನವಾಗಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರೂ, ಇದು ವೈದ್ಯರು ಹೋರಾಡುವ ದುಷ್ಟಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಾನು ಭಾವಿಸುತ್ತೇನೆಯೇ, ಹೊರತು ವೈದ್ಯರು ಬಳಸುವ ಸಾಧನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೆಂದು ಅಲ್ಲ. ಒಂದು ಅಥವಾ ಎರಡು ಶತಮಾನಗಳ ಹಿಂದೆ ಪ್ರಚಲಿತವಿದ್ದ ಅದ್ಭುತ ಮಿಶ್ರಣಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಲು ಸರ್ಪಗಳ ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಎಂಬುದು ನಿಜ. ಮತ್ತು ಕಾಡು ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರು ಸರ್ಪ ಕಚ್ಚುವಿಕೆಯ ಪರಿಣಾಮಗಳಿಂದ ರಕ್ಷಣೆ ಪಡೆಯಲು ಸರ್ಪ ವಿಷದ ಸಿದ್ಧತೆಗಳನ್ನು (preparations) ವಿವಿಧ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ಆದರೆ ಕಾನ್‌ಸ್ಟಂಟೈನ್ ಹೆರಿಂಗ್ ಅವರ ಪ್ರತಿಭೆಯು ಮಾರಣಾಂತಿಕ ಸರ್ಪ ವಿಷದ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಹೋಮಿಯೋಪಥಿಕ್ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಅನ್ವಯಿಸುವವರೆಗೆ, ಪ್ರಪಂಚಕ್ಕೆ ಅವುಗಳ ಅಗಾಧ ಚಿಕಿತ್ಸಕ ಮೌಲ್ಯದ (therapeutic value) ಬಗ್ಗೆ ಜನರಿಗೆ ಯಾವುದೇ ತರ್ಕಬದ್ಧ ಅರಿವಿರಲಿಲ್ಲ.

ಮತ್ತು ಇಲ್ಲಿ ಹೋಮಿಯೋಪಥಿಯ ಮತ್ತೊಂದು ವೈಭವವನ್ನು ಉದಾಹರಿಸಲಾಗಿದೆ: ಎಲ್ಲಾ ನಿಜವಾದ ವಿಜ್ಞಾನಗಳಂತೆ, ಇದು ಸಾವಯವ ಚೈತನ್ಯ ಮತ್ತು ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು (organic vitality and growth) ಹೊಂದಿದೆ. ಹಾಹ್ನೆಮನ್ ಅವರು ಸರ್ಪ ವಿಷಗಳ ಗುಣಪಡಿಸುವ ಗುಣಗಳನ್ನು (curative properties) ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವರು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ ನಿಯಮವು ಅವರ ಮಹಾನ್ ಶಿಷ್ಯನ ಕೈಯಲ್ಲಿ, ಈ ಆವಿಷ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ನಾನು “ನಿಯಮ” (law) ಬದಲಿಗೆ ” ನಿಯಮಗಳು” (laws) ಎಂದು ಹೇಳುವುದು ಉತ್ತಮ; ಏಕೆಂದರೆ, ಸಾದೃಶ್ಯಗಳ ನಿಯಮಕ್ಕೆ (Law of Similars) ಡೈನಮೈಸೇಶನ್ ನಿಯಮವನ್ನು (Law of Dynamisation) ಸೇರಿಸದಿದ್ದರೆ, ಲಕೇಸಿಸ್ (Lachesis), ಕ್ರೋಟಲಸ್ (Crotalus), ನಾಜಾ (Naja) ಮತ್ತು ಉಳಿದವುಗಳ ಗುಣಗಳು ಇಂದಿಗೂ ತಿಳಿಯಲು ಸಾದ್ಯವಾಗುತ್ತಿರಲ್ಲಿಲ್ಲ.

ಸರ್ಪ ವಿಷಗಳನ್ನು ಬಾಯಿಯ ಮೂಲಕ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಾಗ ಅವು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವಾಗಿರುತ್ತವೆ ಎಂದು ದೀರ್ಘಕಾಲದಿಂದ ನಂಬಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಹೋಮಿಯೋಪಥ್‌ಗಳ ಪ್ರಯೋಗಗಳು ಇದು ನಿಜವಲ್ಲ ಎಂದು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಿವೆ.

ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಕಚ್ಚಾ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಅಂಗಾಂಶಗಳಿಗೆ ಚುಚ್ಚಿದಾಗ ಅವುಗಳ ಕ್ರಿಯೆಯು ಸಾವಿರ ಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚು ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಸರ್ಪದ ವಿಷವು ಅದು ಉತ್ಪಾದಿಸುವ ವಿಶಿಷ್ಟ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿದೆ. 

1828ರ ಜುಲೈ 28ರಂದು, ಹೆರಿಂಗ್ ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೆರಿಕಾದ ಸುರುಕುಕು ಹಾವು, ಟ್ರೈಗೊನೋಸೆಫಾಲಸ್ ಲಕೇಸಿಸ್ (Trigonocephalus Lachesis) ವಿಷದ ಮೊದಲ ಸೆಂಟೆಸ್ಮಲ್ (Centesimal) ಟ್ರಿಟ್ಯುರೇಶನ್ ಮತ್ತು ಆಲ್ಕೋಹಾಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಸೆಂಟೆಸ್ಮಲ್ ದ್ರಾವಣವನ್ನು ತಯಾರಿಸಿದರು. ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು(Dynamisation) ಸಿದ್ಧಪಡಿಸುವಾಗ ಹೆರಿಂಗ್ ತಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಕೆಲವು ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರು.

ಆದರೆ ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಮೊದಲ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳನ್ನು (provings) 30ನೇ ಸೆಂಟೆಸ್ಮಲ್ ಔಷಧದೊಂದಿಗೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಇದು ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ನಮ್ಮ ಚಿಕಿತ್ಸಕ ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಆಧಾರವನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು, ಇದು ಎಲ್ಲಾ ಸರ್ಪ ವಿಷಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖವಾದುದು. ಈ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ, ಈ ಏಜೆಂಟ್‌ಗಳ ಗುಣಗಳ ಆವಿಷ್ಕಾರವು ಎರಡು ನಿಯಮಗಳಿಗೆ – ಸಿಮಿಲಿಕೂರ್ ನಿಯಮ (Law of Similicure) ಮತ್ತು ಡೈನಮೈಸೇಶನ್ ನಿಯಮಕ್ಕೆ (Law of Dynamisation) ಕಾರಣವಾಗಿದೆ ಎಂದು ನಾನು ಹೇಳುತ್ತೇನೆ.

ಡೈನಮೈಸೇಶನ್ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನೊಂದು ಮಾತು. ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಿಗೆ ಈ ವಿಷಗಳು ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಹೋಲುತ್ತವೆ. ಶರೀರಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರಿಗೆ (physiologist) ಮತ್ತು ವಿಷವಿಜ್ಞಾನಿಗಳಿಗೆ (toxicologist), ಮಾರಕ ಪ್ರಕರಣಗಳ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಹಾವನ್ನು ಇನ್ನೊಂದರಿಂದ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಲು ಅಲ್ಪ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ.

ಆದರೆ ಹೋಮಿಯೋಪಥ್‌ಗಳು, ನಿಷ್ಕ್ರಿಯವೆಂದು ಭಾವಿಸಲಾದ ಪದಾರ್ಥಗಳ ಸುಪ್ತ ಚಿಕಿತ್ಸಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು (latent therapeutic activities) ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಭೌತಿಕ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳಿಂದ ನಿಖರವಾಗಿ ಒಂದೇ ರೀತಿ ಕಾಣುವ ಪದಾರ್ಥಗಳ ವಿಶಿಷ್ಟ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವ ಕ್ರಮೇಣ ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುವಿಕೆಯ (graduated attenuation) ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ತಿಳಿದಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪರೀಕ್ಷೆಗಾಗಿ ಆದರೆ ʼಕಾನ್‌ಸ್ಟಂಟೈನ್ ಹೆರಿಂಗ್ʼ ರಿಗೆ ಧನ್ಯವಾದಗಳು. ಸರ್ಪ ವಿಷಗಳು ಒಂದೇ ಆಗಿರದೆ, ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕುಟುಂಬ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳನ್ನು (family differences) ಹೊಂದಿವೆ ಎಂದು ನಾವು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದೆ. ರೋಗಿಗಳಿಗೆ ಔಷಧಗಳಾಗಿ ಇವುಗಳನ್ನು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಈ ಜ್ಞಾನವು ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ.

ಪ್ರಮುಖ ಸರ್ಪ ವಿಷ ಔಷಧಿಗಳ ಪಟ್ಟಿ: 

• ಲಕೇಸಿಸ್ (Lachesis),
• ಕ್ರೋಟಲಸ್ ಹೊರಿಡಸ್ (Crotalus horridus),
• ಕ್ರೋಟಲಸ್ ಕ್ಯಾಸ್ಕಾವೆಲ್ಲಾ (Crotalus Cascavella),
• ನಾಜಾ (Naja),
• ಎಲಾಪ್ಸ್ (Elaps),
• ವೈಪೆರಾ (Vipera),
• ಬೋಥ್ರಾಪ್ಸ್ (Bothrops),
• ಟಾಕ್ಸಿಕೋಫಿಸ್ (Toxicophis),
• ಸೆಂಚ್ರಿಸ್ ಕಂಟಾರ್ಟಿಕ್ಸ್ (Cenchris Contortrix).

ಈ ಔಷಧಗಳನ್ನು ಡಾ. ರದರ್ಫೋರ್ಡ್ ರಸೆಲ್, ಆಡ್ರಿಯನ್ ಸ್ಟೋಕ್ಸ್, ಮ್ಯೂರ್, ಲಿಪ್ಪೆ, ಡಾ. ಸಿ. ಓಜಾನಮ್ ಮತ್ತು ಡಾ. ಕೆಂಟ್ ಅವರಂತಹವರು ಪರಿಚಯಿಸಿ, ಪರೀಕ್ಷಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಸರ್ಪ ವಿಷಗಳ ಸಾಮಾನ್ಯ ಪರಿಣಾಮಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರತಿವಿಷಗಳು: 

ಸರ್ಪ ವಿಷಗಳ ಪೂರ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದ ಪರಿಣಾಮವು 

1. ಆಘಾತ (shock);
2. ಊತ (swelling);
3. ಕೋಮಾ (coma); ಮತ್ತು
4. ಸಾವು (death) ಎಂಬ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. 

ಪ್ರತಿವಿಷಗಳು (Antidotes): 

ಗಾಯಕ್ಕೆ ವಿಕಿರಣ ಶಾಖ (radiant heat); ಅತಿಯಾದ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಆಲ್ಕೋಹಾಲ್; ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದ ಸ್ಟ್ರೈಕ್ನಿನ್ (strychnine).

ಡಾ. ಮ್ಯುಲ್ಲರ್ (Dr. Mueller) ಸ್ಟ್ರೈಕ್ನಿನ್ ಅನ್ನು ಆಸ್ಟ್ರೇಲಿಯಾದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ.

ಹೆರಿಂಗ್‌ʼನ ಸರ್ಪ-ವಿಷ ಔಷಧಿಗಳ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು:

• ಕ್ರೋಟಲಸ್ (Crotalus):

ದ್ರವ ರಕ್ತಸ್ರಾವಗಳಲ್ಲಿ, ಹಳದಿ ಚರ್ಮದಲ್ಲಿ, ಕಪ್ಪು ವಾಂತಿಯೊಂದಿಗೆ ಹಳದಿ ಜ್ವರದಲ್ಲಿ (yellow fever with black vomit) ಮತ್ತು ಡಿಫ್ತೀರಿಯಾದಲ್ಲಿನ ಮೂಗಿನ ರಕ್ತಸ್ರಾವದಲ್ಲಿ (epistaxis of diphtheria) ಉತ್ತಮವಾಗಿದೆ. ಕ್ರೋಟಲಸ್ ವಿಷವು ಆಮ್ಲೀಯವಾಗಿದೆ.

• ಲಕೇಸಿಸ್ (Lachesis):

ಚರ್ಮವು ತಣ್ಣಗೆ ಮತ್ತು ಜಿಗುಟಾಗಿರುತ್ತದೆ (cold and clammy); ರಕ್ತಸ್ರಾವಗಳು.

• ಕೋಬ್ರಾ ವಿಷ (Naja):

ರಕ್ತವನ್ನು ಉದ್ದನೆಯ ಎಳೆಗಳಾಗಿ ಹೆಪ್ಪುಗಟ್ಟಿಸುತ್ತದೆ (coagulates). (ಆದರೆ ಇದು ನಾಜಾ ಔಷಧ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವುದಿಲ್ಲ, ಬಹುಶಃ ರಕ್ತವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡಾಗ ವಿಷದ ಭೌತಿಕ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿರಬಹುದು).

• ವೈಪರ್ (Viper):

ತಟಸ್ಥವಾಗಿದೆ (neutral).

• ‘ರಾಟೆನ್‌ಸ್ನೇಕ್’ (Rottensnake):

ಇತರ ಯಾವುದೇ ಹಾವಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಚರ್ಮ ಸುಲಿಯುವಿಕೆ (sloughing) ಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಹೋಮಿಯೋಪಥಿಕ್ ಕಲೆಯು ಮೂಲತಃ ಹೋಲಿಕೆಗಳ ಕಲೆಯಾಗಿದೆ. ನಾವು ಔಷಧಗಳನ್ನು ಅವುಗಳ ವೈಯಕ್ತಿಕ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಬಳಸುತ್ತೇವೆಯೇ, ಹೊರತು ಅವುಗಳ ಮೂಲದಿಂದಾಗಿ ಅಲ್ಲ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಲಕೇಸಿಸ್ ಅನ್ನು ಅದು ಸರ್ಪದಿಂದ ಬಂದಿದೆ ಎಂದು ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಅದು ಪರೀಕ್ಷಕರಲ್ಲಿ ಉಂಟುಮಾಡಿದ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನೀಡುತ್ತೇವೆ.

ಸಾಮಾನ್ಯ ಸರ್ಪ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು: 

ಸರ್ಪದ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು ಜಡತ್ವದಲ್ಲಿ (lethargy) ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗೋಚರಿಸುತ್ತವೆ. ಔಷಧ ಪರೀಕ್ಷಕರು ಸರ್ಪಗಳಂತೆ, ಏನನ್ನೂ ಮಾಡಲು ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಒಬ್ಬಂಟಿಯಾಗಿರಲು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಕೆಣಕಿದರೆ ಕೋಪದಿಂದ ತಿರುಗಿ ಬೀಳುತ್ತಾರೆ. ಎಲ್ಲಾ ವಿಷಗಳು ಸಂಕೋಚನ, ಸ್ನಾಯು ಸೆಳೆತ ಮತ್ತು ಸೆಳೆತದ ನೋವುಗಳನ್ನು (contracting, spasmodic, and cramping pains) ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ.

ಲಕೇಸಿಸ್ ಮ್ಯುಟಸ್ʼನ ಮೆಟೀರಿಯಾ ಮೆಡಿಕಾ (Materia medica of Lachesis mutus)

ಲಕೇಸಿಸ್ 30 (Lachesis 30) ನಂತಹ ಹೆಚ್ಚಿಗೆ ತಿಳಿಗೋಳಿಸಿದ (ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸಿದ) (higher dilutions) ಔಷಧವು,ಯಾವುದೇ ರಾಸಾಯನಿಕವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ, ಅದರ ಶಕ್ತಿಯು ಮಾನವ ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಆಳವಾದ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಇದು ಹೋಮಿಯೋಪಥ್‌ಗಳಿಗೆ ಪ್ರಮುಖ ಔಷಧವಾಗಿದೆ. ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಚಿತ್ರಣಕ್ಕಾಗಿ, ಹೆರಿಂಗ್‌ನ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು (Hering’s Guiding Symptoms) ಸಮಾಲೋಚಿಸಬೇಕು.

ಲಕೇಸಿಸ್ ರೋಗಿಯ ಸಾಮಾನ್ಯ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ಅತ್ಯಂತ ಅತಿಸಂವೇದನೆಯ (hypereesthetic) ವ್ಯಕ್ತಿ, ಬಿಗಿತದ ಏನನ್ನೂ ಸಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. (ಉದಾ: ಗಂಟಲು ನೋವಿದ್ದರೆ ಕುತ್ತಿಗೆ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಸಡಿಲಗೊಳಿಸಬೇಕು).

• ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಪ್ಪಾದ ಮೈಬಣ್ಣ, ಕಪ್ಪಾದ ಕೂದಲು ಮತ್ತು ಕಣ್ಣುಗಳು.

• ಎಡಭಾಗದ ಔಷಧವಾಗಿದೆ (left sided remedy), ನೋವುಗಳು ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸುತ್ತವೆ ಅಥವಾ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ ಬಲಭಾಗಕ್ಕೆ ಹರಡುತ್ತವೆ.

ಮಾನಸಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ಕಿರಿಕಿರಿ (irritable), ಕೆರಳುವ (irascible) ಮತ್ತು ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಸ್ವಭಾವ.

• ಹಲವು ಭ್ರಮೆಗಳು (hallucinations); ತಾನು ಸತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

• ಸಮಯದ ಬಗ್ಗೆ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಅರಿವು – ಬೆಳಿಗ್ಗೆ, ಮಧ್ಯಾಹ್ನ, ಯಾವುದು ತಿಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ..

• ಬಹಳ ವಾಚಾಳಿ (loquacious); ಒಂದು ವಿಷಯದಿಂದ ಇನ್ನೊಂದಕ್ಕೆ ಜಿಗಿಯುತ್ತದೆ.

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಅಪೊಪ್ಲೆಕ್ಸಿಯಿಂದ ಸಮಯಪ್ರಜ್ಞೆಯ ನಷ್ಟ): 

ಒಬ್ಬ ವೃದ್ಧ ಮಹಿಳೆಯ ಅಪೊಪ್ಲೆಕ್ಸಿ (apoplexy) ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ನಾನು ಯಾವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದರೂ ಯಾವಾಗಲೂ “ಗುಡ್ ಆಫ್ಟರ್‌ನೂನ್” ಎಂದು ಸ್ವಾಗತಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು, ಲಕೇಸಿಸ್ 30 (Lachesis 30) ನೀಡಿದ ನಂತರ ಸಮಯದ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮರುಸ್ಥಾಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು.

ಸಂವೇದಕ ಮತ್ತು ನಿದ್ರೆ:

• ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಮುಚ್ಚಿದಾಗ ಅಥವಾ ನಿದ್ರೆಯ ನಂತರ ಮೂರ್ಛೆ ಮತ್ತು ತಲೆತಿರುಗುವಿಕೆ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ (agg.).

• ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ನಿದ್ರೆಯಿಂದ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುವಿಕೆ (agg. from sleep). ರೋಗಿಯು ನಿದ್ರೆಗೆ ಜಾರಿದಾಗ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳು ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.

ತಲೆ, ಕಣ್ಣುಗಳು, ಕಿವಿಗಳು, ಮೂಗು:

• ತೀವ್ರ ಮತ್ತು ಬಡಿತದ ತಲೆನೋವು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಎಡಗಣ್ಣಿನ ಮೇಲೆ.

• ಸ್ರಾವವು ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗ ತಲೆನೋವು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ (relieved by the onset of a discharge).

• ಕಿವಿಗಳಲ್ಲಿ ಗುಂಯ್‌ಗುಡುವಿಕೆ, ಬೆರಳನ್ನು ಕಿವಿಯೊಳಗೆ ಇಡುವುದರಿಂದ ಕಡಿಮೆ.

• ಮೂಗಿನಲ್ಲಿ ಶೀತ (catarrh) ಮತ್ತು ನೋವು.

ಬಾಯಿ, ಹಲ್ಲುಗಳು, ನಾಲಿಗೆ, ಗಂಟಲು:

• ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾದ ಕೆಂಪು ನಾಲಿಗೆಯು (glossy red tongue) ಬಹಳ ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ.

• ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುವ ಗಂಟಲು ನೋವು (sore throat beginning on the left side), ದ್ರವಗಳನ್ನು ನುಂಗಲು ಕಷ್ಟ, ಘನವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ನುಂಗುವುದು.

• ಹೈಡ್ರೋಫೋಬಿಯಾಗೆ (hydrophobia) ಹೋಲಿಕೆ ಇದೆ, ಮತ್ತು ಲಕೇಸಿಸ್ ಈ ರೋಗದ ಹಲವಾರು ಗುಣಪಡಿಸುವಿಕೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.

ಜೀರ್ಣಕ್ರಿಯೆ:

• ಭೀಕರ ಅಜೀರ್ಣ ರೋಗಿ (terrible dyspeptic), ಆಮ್ಲಗಳು ಮತ್ತು ವೈನ್ ಉಲ್ಬಣಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ (agg.), ಹಣ್ಣುಗಳು ಸುಧಾರಿಸುತ್ತವೆ (amel.).

• ಹೊಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ಮೂತ್ರಕೋಶದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಚೆಂಡು ಸಡಿಲವಾಗಿ ಇರುತ್ತದೆ, ದೇಹ ಚಲಿಸಿದಂತೆ ಅದು ಸುತ್ತಾಡುತ್ತದೆ ಎಂಬ ವಿಶಿಷ್ಟ ಭಾವನೆ.

ಮಲವಿಸರ್ಜನೆ, ಮೂತ್ರಾಂಗಗಳು:

• ಭಯಾನಕ ವಾಸನೆಯುಳ್ಳ ಮಲ (horribly offensive stools), ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಅತಿಸಾರ.

• ಟೈಫಾಯಿಡ್‌ನಲ್ಲಿ ಸುಟ್ಟ ಹುಲ್ಲಿನಂತಹ ರಕ್ತಸ್ರಾವ (haemorrhage, blood like charred straw).

• ಮೂತ್ರವು ಕಪ್ಪಾಗಿರುತ್ತದೆ, ರಕ್ತವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ, ನೊರೆಭರಿತ ಮೂತ್ರ (foaming urine) ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿದೆ.

ಜನನಾಂಗದ ಕ್ಷೇತ್ರ:

• ಲಕೇಸಿಸ್ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಋತುಬಂಧದ ಔಷಧವಾಗಿದೆ (pre-eminently a climacteric medicine).

• ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಸ್ರಾವಗಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳದಿರುವಿಕೆಯಿಂದ ಬಳಲಿಕೆ, ಸ್ರಾವವು ಬಂದಾಗ ಎಲ್ಲಾ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳಿಗೆ ಪರಿಹಾರ.

• ಎಡ ಅಂಡಾಶಯದ ನೋವು (Left ovarian pain) ಬಹಳ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ.

• ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣವೆಂದರೆ ತೆರೆದ ಭಾವನೆ (open feeling), ದೇಹದ ಎಲ್ಲಾ ಭಾಗಗಳು (ಗರ್ಭಾಶಯ, ಯೋನಿ) ತೆರೆದಿವೆ ಎಂದು ಅನಿಸುವುದು.

• ನೇರಳೆ ಬಣ್ಣವಿರುವ ಸ್ತನದ ಕ್ಯಾನ್ಸರ್‌ ಗಡ್ಡೆಗಳಲ್ಲಿ (Mammary cancer with purple coloration of the tumour) ಲಕೇಸಿಸ್‌ನಿಂದ ಬಹಳಷ್ಟು ಪ್ರಯೋಜನವಾಗಿದೆ.

ಉಸಿರಾಟದ ಅಂಗಗಳು:

• ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಕೆಮ್ಮು): ಶೀತದ ನಂತರ ಶ್ವಾಸಕೋಶದ ಕಾಯಿಲೆಯಿಂದ ಗುಣಮುಖರಾದ ಕ್ಷಯ ರೋಗಿಗೆ (phthisical patient) ಪ್ರತಿ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ಬರುವ ಕಿರಿಕಿರಿಗೊಳಿಸುವ, ಒಣ, ಕೆಮ್ಮಿಗೆ ಬೆಲ್ (Bell.) ಮತ್ತು ಲೈಕೋಪೋಡ್ (Lycopodium) ವಿಫಲವಾದಾಗ, ಲಕೇಸಿಸ್ ಕೆಮ್ಮನ್ನು ಗುಣಪಡಿಸಿತು ಮತ್ತು ರೋಗಿಯನ್ನು ಬಹಳ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಗುಣಪಡಿಸಿತು.

• ಸ್ವರಪೆಟ್ಟಿಗೆಯನ್ನು ಸ್ಪರ್ಶಿಸುವುದು ಉಸಿರುಗಟ್ಟಿಸುವ ಸೆಳೆತವನ್ನು (suffocative spasm) ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಹೃದಯ ಮತ್ತು ರಕ್ತಪರಿಚಲನೆ:

• ಹೃದಯವನ್ನು ಹಗ್ಗಗಳಿಂದ ಬಿಗಿಯಾಗಿ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಂಡಂತೆ ಸಂಕೋಚನದ ಭಾವನೆಯೊಂದಿಗೆ ಎದೆಬಡಿತ (palpitation with a feeling of constriction as if the heart tightly held in cords).

• ಟಿಬಿಯಾದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ನೋವು (very characteristic pain in the tibia). ಇದು ಗಂಟಲು ನೋವಿನೊಂದಿಗೆ ಸಂಭವಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಗಂಟಲಿನ ತೊಂದರೆ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ.

• ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಕಾಲು ನೋವು): ಸಂಧಿವಾತದಿಂದ ಹೃದಯದ ಕವಾಟಗಳು ಹಾನಿಗೊಳಗಾದ ರೋಗಿಗೆ ರಾತ್ರಿಯ ಕಾಲು ನೋವುಗಳಿಂದ ನಿದ್ರೆ ಬರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಲಕೇಸಿಸ್ ಬಹಳ ಅಲ್ಪಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಅವರ ರಾತ್ರಿ ನಿದ್ರೆಯನ್ನು ಮರುಸ್ಥಾಪಿಸಿತು.

• ಸಿಯಾಟಿಕಾದಲ್ಲಿ, ಲಕೇಸಿಸ್ ಬಲಭಾಗಕ್ಕೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡುತ್ತದೆ, ನೋವು ಮಲಗಿದಾಗ ನಿವಾರಣೆಯಾಗುತ್ತದೆ.

ಚರ್ಮ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ಮೈ:

• ನೇರಳೆ ಅಥವಾ ನೀಲಿ ಬಣ್ಣ (Purple or blue coloration) ಇದರ ಚರ್ಮದ ತೊಂದರೆಗಳ ಮುಖ್ಯ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ, ಅತಿಯಾದ ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆಯೊಂದಿಗೆ.

• ವಿಷಪೂರಿತ ಗಾಯದಿಂದ ನೇರಳೆ ಊತ (Purple swelling); ವೇರಿಕೋಸ್ ನರಗಳ ನೇರಳೆ ಬಣ್ಣದೊಂದಿಗೆ ಆಳವಿಲ್ಲದ ಹುಣ್ಣು (shallow ulcer with purple coloration of varicose veins).

• ಎರಿಸೈಪೆಲಾಸ್ ನೇರಳೆ ಬಣ್ಣದ್ದಾಗಿರುತ್ತದೆ (Erysipelas purplish); ಕಣ್ಣುಗಳನ್ನು ಮುಚ್ಚಿದ ತಕ್ಷಣ ಭ್ರಮೆ.

ಜ್ವರ ಮತ್ತು ಸಾಮಾನ್ಯ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ಟೈಫಾಯಿಡ್ ಮಾದರಿಯ ಜ್ವರ, ಮಾರಣಾಂತಿಕ ಸ್ಕಾರ್ಲೆಟ್ ಜ್ವರ.

• ವಸಂತ ಋತುವಿನಲ್ಲಿ ಬಿಸಿ ವಾತಾವರಣ ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗ ಮಧ್ಯಂತರ ಜ್ವರ (intermittent fever) ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಚಳಿ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ 1 ರಿಂದ 2 ಗಂಟೆಯ ನಡುವೆ. ಇದು ಜ್ವರವು ಈ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವಾಗ ಕ್ವಿನೈನ್‌ನ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸುತ್ತದೆ (antidotes effects of quinine).

• ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕೇಸಿಸ್ ರೋಗಿಯು ಒಣ ಚರ್ಮದ ವ್ಯಕ್ತಿ (dry-skinned person).

• ನಡುಕವು (Trembling) ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಅನೇಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.

• ನಿದ್ರೆಯಿಂದ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುವಿಕೆ (aggravation from sleep) ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ.

• ಮಧ್ಯಾಹ್ನ 12 ರಿಂದ ಮಧ್ಯರಾತ್ರಿ 12 ರವರೆಗೆ ಲಕೇಸಿಸ್‌ಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಕೆಟ್ಟ ಸಮಯವಾಗಿದೆ.

ತಾಪಮಾನ, ಸ್ಪರ್ಶ, ಒತ್ತಡ, ಚಲನೆ:

• ಚಳಿಯ ಔಷಧ (chilly remedy); ತಲೆಯನ್ನು ಸುತ್ತಿಕೊಳ್ಳಲು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ.

• ಬೆಚ್ಚಗೆ, ಸುತ್ತಿಕೊಂಡಾಗ, ಬೆಂಕಿಯ ಹತ್ತಿರ ಇದ್ದಾಗ ಪರಿಹಾರ (relief from warmth, from wrapping up, from being near a fire).

• ಸೂರ್ಯನ ಶಾಖ ಉಲ್ಬಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ; ಸನ್‌ಸ್ಟ್ರೋಕ್‌ನಲ್ಲಿ ಗ್ಲೋನೊಯಿನ್, ನ್ಯಾಟ್. ಕಾರ್ಬ್. ಮತ್ತು ಬೆಲ್ಲಡೋನಾ ಜೊತೆ ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ.

• ಹಾಸಿಗೆಯ ಉಷ್ಣತೆ ಮತ್ತು ಬೆಚ್ಚಗಿನ ವಸಂತ ಹವಾಮಾನವು ಉಲ್ಬಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

• ಸ್ಪರ್ಶ ಅಥವಾ ಲಘು ಒತ್ತಡವನ್ನು ಸಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ (cannot bear touch, or light pressure).

• ಸ್ರಾವದಿಂದ ಸುಧಾರಣೆ (amelioration from a discharge) ಎಂಬ ಮಹಾನ್ ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣವಿದೆ, ಅದು ಋತುಸ್ರಾವವಿರಲಿ ಅಥವಾ ಶೀತವಾಗಿರಲಿ, ಮತ್ತು ಸ್ರಾವವು ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳದಿದ್ದಾಗ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ (agg.).

• ಆಲ್ಕೋಹಾಲ್ ಉಲ್ಬಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆಗಳು (ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್):

1. ವಿಷಮಯ ರಕ್ತ – ಸೆಪ್ಟಿಸೆಮಿಯಾ (Blood Poisoning): 60 ವರ್ಷ ಮೇಲ್ಪಟ್ಟ ಮಹಿಳೆಗೆ ಕೆಟ್ಟ ವಾಸನೆಯುಳ್ಳ ಮನೆಯಿಂದ ಜ್ವರ ಮತ್ತು “ಜ್ವರದೊಂದಿಗೆ ಅಜೀರ್ಣ”  ತೊಂದರೆಗಳು ಬರುತ್ತಿದ್ದವು, ಆಹಾರದ ನಂತರ ಉಸಿರುಗಟ್ಟುವಿಕೆ, ವಾಸನೆಯುಳ್ಳ ಬೆವರು ಇತ್ತು. ಲಕೇಸಿಸ್ 12 (Lach. 12) ನೀಡಿದಾಗ, ತಲೆಯ ಚರ್ಮದ ಮೇಲೆ ಹೇರಳವಾದ, ವಾಸನೆಯುಳ್ಳ ಬೆವರಿನೊಂದಿಗೆ ಜ್ವರ ಕೊನೆಗೊಂಡಿತು, ಮತ್ತು ಅವರು ನಂತರದಿಂದ ಉಸಿರುಗಟ್ಟುವಿಕೆಯ ದಾಳಿಗಳಿಗೆ ಕಡಿಮೆ ಒಳಗಾಗುವಂತೆ ಮತ್ತು ಮಾನಸಿಕ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಸಮರ್ಥರಾದರು.

2. ಕಿರಿಕಿರಿ ಮತ್ತು ಮದ್ಯಪಾನ (Irritability and Alcoholism): 40 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನ ಮಹಿಳೆ ತೀವ್ರ ದೌರ್ಬಲ್ಯ, ಎಪಿಗ್ಯಾಸ್ಟ್ರಿಯಂನಲ್ಲಿ ನೋವು ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಸ್ವಭಾವದ ಕಿರಿಕಿರಿಯಿಂದ (irritability of temper) ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಲ್ಫರ್ (Sulphur) ಮತ್ತು ಇತರ ಪರಿಹಾರಗಳು ವಿಫಲವಾದಾಗ, ಲಕೇಸಿಸ್ (Lachesis) ಅವರ ಸ್ವಭಾವದ ಕಿರಿಕಿರಿಯನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ನಿವಾರಿಸಿತು. ಡಾ. ಗಲ್ಲಾವರ್ಡಿನ್ (Dr. Gallavardin) ಮದ್ಯಪಾನವನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು ಮತ್ತು ಮಾನಸಿಕ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಲಕೇಸಿಸ್ ಬಹಳ ಮೌಲ್ಯಯುತವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಕಂಡುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.

3. ತಲೆನೋವು ಮತ್ತು ಕಿರಿಕಿರಿ (Headache and Irritability): ಜೀವನದುದ್ದಕ್ಕೂ ತಲೆನೋವಿನಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದ್ದ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಕುತ್ತಿಗೆಯ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ರಾತ್ರಿ ಎಚ್ಚರಗೊಳಿಸುವ ನೋವು ಇತ್ತು. ಹಾಸಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಬೆಚ್ಚಗಿದ್ದಾಗ ಮತ್ತು ನಿದ್ರೆಯ ನಂತರ ನೋವು ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತಿತ್ತು, ಮತ್ತು ಕೈಗಳನ್ನು ಚಲಿಸುವುದರಿಂದ ಮತ್ತು ತೆರೆದ ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ರೋಗಿಯು ಅತಿಯಾಗಿ ಕಿರಿಕಿರಿಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಲಕೇಸಿಸ್ 30 (Lach. 30) ನೀಡಿದಾಗ ನೋವು ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು ಮತ್ತು ಸ್ವಭಾವವು ಸುಧಾರಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು.

ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಪ್ರಮುಖ ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಸೂಚನೆಗಳು:

• ಮದ್ಯಪಾನ (Alcoholism) ಮತ್ತು ಸಿಫಿಲಿಸ್ (syphilis).

• ರಕ್ತಸ್ರಾವ (haemorrhage) ಮತ್ತು ರಕ್ತಸ್ರಾವದ ಪ್ರವೃತ್ತಿ (haemorrhagic diathesis).

• ಕಪ್ಪು ದದ್ದುಗಳೊಂದಿಗೆ ಮಾರಣಾಂತಿಕ ರೀತಿಯ ಜ್ವರಗಳು; ಡಿಫ್ತೀರಿಯಾ.

• ಪೆರಿಟೋನಿಟಿಸ್, ಹುಣ್ಣುಗಳು, ವೇರಿಕೋಸ್ ನರಗಳು.

• ಋತುಬಂಧದ ತೊಂದರೆಗಳಲ್ಲಿ (climacteric sufferings) ಪ್ರಥಮ ಸ್ಥಾನ.

• ಸಂಧಿವಾತ (rheumatism), ನರಶೂಲೆ (neuralgia), ನರ ಸಂಬಂಧಿ ತೊಂದರೆಗಳು, ನರಗಳ ನಡುಕ (nervous tremblings).

ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ಪ್ರತಿವಿಷಗಳು(Antidotes): 

• ಆರ್ಸೆನಿಕಮ್ (Arsenicum),
• ಬೆಲ್ಲಡೋನಾ (Belladonna),
• ಹೆಪರ್ (Hepar),
• ಮರ್ಕ್ಯೂರಿಯಸ್ (Mercurius),
• ನೈಟ್ರಿಕ್ ಆಸಿಡ್ (Nitric Acid),
• ನಕ್ಸ್ ವೊಮಿಕಾ (Nux Vomica),
• ಫಾಸ್ಫರಿಕ್ ಆಸಿಡ್ (Phosphoric Acid) ಮತ್ತು
• ಸೆಪಿಯಾ (Sepia).

ಕ್ರೋಟಲಸ್ ಹೊರಿಡಸ್ (Crotalus horridus)

ಕ್ರೋಟಲಸ್, ಲಕೇಸಿಸ್‌ಗೆ ಹಲವು ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಹೋಲುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳೂ ಇವೆ.

ಕ್ರೋಟಲಸ್‌ನ ಲಕ್ಷಣಗಳು ನಿದ್ರೆಯ ನಂತರ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಬಿಗಿಯಾದ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಸಹಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಲಕೇಸಿಸ್‌ನಷ್ಟು ತೀವ್ರ ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆಯನ್ನು  ಇದು ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ಹೆಚ್ಚಿನ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳು ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.

ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ದೇಹದ ಎಲ್ಲಾ ರಂದ್ರಗಳಿಂದ ಮತ್ತು ಮೇಲ್ಮೈಗಳಿಂದ ರಕ್ತಸ್ರಾವ (Haemorrhage).

• ಜೀವಶಕ್ತಿಗಳ ಅತೀಯಾದ ಮತ್ತು ಹಠಾತ್ ದುರ್ಬಲತೆ (ಹಳದಿ ಜ್ವರ, ಟೈಫಾಯಿಡ್, ಗ್ಯಾಂಗ್ರೀನ್‌ನಂತಹ ಮಾರಣಾಂತಿಕ ರೋಗಗಳಲ್ಲಿ).

• ನಾಲಿಗೆ ಸ್ಕಾರ್ಲೆಟ್ ಕೆಂಪು, ಅಥವಾ ಕಂದು ಮತ್ತು ಊದಿಕೊಂಡಿದೆ. ದುರ್ಗಂಧಯುಕ್ತ ಉಸಿರು.

• ಹೊಟ್ಟೆಯ ಪಿಟ್‌ನಿಂದ ಯಕೃತ್ತಿನ ಪ್ರದೇಶದವರೆಗೆ ನೋವು, ಹಸಿರು ಪಿತ್ತರಸದ ವಾಂತಿ.

ಮಾನಸಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ಕಿರಿಕಿರಿ ಮತ್ತು ವಾಚಾಳಿತನ. ನೆನಪಿನ ಶಕ್ತಿ ದುರ್ಬಲತೆ.

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ವೃದ್ಧಾಪ್ಯ ಡಿಮೆನ್ಶಿಯಾ): 

ವೃದ್ಧಾಪ್ಯ ಡಿಮೆನ್ಶಿಯಾದ (senile dementia) ಒಂದು ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಡಾ. ಹೇವಾಡ್ (Dr. Hayward) ಕ್ರೋಟಲಸ್‌ನೊಂದಿಗೆ, ಖಾತೆಗಳನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಪತ್ರಗಳನ್ನು ಬರೆಯುವಲ್ಲಿ ತಪ್ಪುಗಳು; ಅಂಕಿಅಂಶಗಳು, ಹೆಸರುಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಮರೆತುಬಿಡುವುದು; ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಎಚ್ಚರಗೊಳ್ಳುವುದು, ಕಾಲ್ಪನಿಕ ಶತ್ರುಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೋರಾಡುವುದು, ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರ ಬಗ್ಗೆ ದ್ವೇಷಗಳನ್ನು (antipathies) ಬೆಳೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿದರು.

ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯತ್ಯಾಸ: 

• ಕ್ರೋಟಲಸ್ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಬಲಭಾಗದ ಔಷಧವಾಗಿದೆ (markedly right-sided medicine), ಲಕೇಸಿಸ್ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಎಡಭಾಗದ್ದಾಗಿದೆ.
• ಕ್ರೋಟಲಸ್ ಯಕೃತ್ತಿನ ಮೇಲೆ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಬಲವಾದ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಹಳದಿ ಜ್ವರ (yellow fever) ಮತ್ತು ಕಾಮಾಲೆಯ (jaundice) ಕೆಲವು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇದು ಹೆಚ್ಚು ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ.

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಹಳದಿ ಜ್ವರದ ತಡೆಗಟ್ಟುವಿಕೆ): 

1854 ರಲ್ಲಿ, ಡಾ. ಹಂಬೋಲ್ಟ್ ಮತ್ತು ಮನ್ಜಿನಿ (Drs. Humboldt and Manzini) ಅನೇಕ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಹಳದಿ ಜ್ವರದ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರೊಫಿಲ್ಯಾಕ್ಟಿಕ್ (prophylactic) ಆಗಿ ಕ್ರೋಟಲಸ್ ವಿಷವನ್ನು ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ರೋಗದ ಪ್ರಾರಂಭದ ಎಲ್ಲಾ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಿದರು.

ಇತರ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ತಲೆನೋವು (Headache): ಭಯಾನಕ ತಲೆನೋವು, ಸೆರೆಬ್ರೋಸ್ಪೈನಲ್ ಮೆನಿಂಜೈಟಿಸ್‌ನಲ್ಲಿ (cerebrospinal meningitis) ಯಶಸ್ವಿ ಬಳಕೆ.

• ಕಣ್ಣುಗಳು (Eyes): ಹಳದಿ ಬಣ್ಣ (yellow coloration) ಕ್ರೋಟಲಸ್‌ನ ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ.

• ಕಿವಿಗಳು (Ears): ಬಲ ಕಿವಿಯಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣತ್ವದ ಭಾವನೆ, ಕಿವುಡುತನ (deafness), ತಲೆತಿರುಗುವಿಕೆ.

• ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಕಿವುಡುತನ): ಬಲ ಕಿವಿಯಲ್ಲಿ ಮುಚ್ಚಿದಹಾಗೆ ಹಾದ ಅನುಭವದೊಂದಿಗೆ ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಕಿವುಡುತನದ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಕ್ರೋಟಲಸ್ ಹೆಚ್ 5 (Crotalus h.-5) ಅನ್ನು ಬಹಳ ಪ್ರಯೋಜನಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ.

• ಮೂಗು, ಗಂಟಲು (Nose, Throat): ಮೂಗಿನಿಂದ ರಕ್ತಸಿಕ್ತ ಲೋಳೆಯ ಸ್ರಾವವು ಡಿಫ್ತೀರಿಯಾದಲ್ಲಿ (diphtheria) ಪ್ರಮುಖ ಸೂಚನೆಯಾಗಿದೆ.

• ಹೊಟ್ಟೆ, ಕಿಬ್ಬೊಟ್ಟೆ (Stomach, Abdomen): ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮಲಗುವುದರಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಪಿತ್ತರಸದ ವಾಂತಿ (Bilious vomiting). ಕಪ್ಪಾದ ಕಾಫಿ-ಮಣ್ಣಿನ ವಾಸನೆಯ ಮಲ (black coffee-ground offensive stools).

ಹೃದಯ ಮತ್ತು ಉಸಿರಾಟ:

• ಕಿರಿಕಿರಿಗೊಳಿಸುವ ಕೆಮ್ಮು (tickling irritating cough).

• ಹೃದಯವು ಅಲುಗಾಡುತ್ತಿರುವಂತೆ, ಅಥವಾ ಉರುಳಿ ಬೀಳುವಂತೆ ಅನಿಸುವ ಎದೆಬಡಿತ (palpitation).

• ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಹೃದಯ ರೋಗ): ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಜನ್ಮಜಾತ / ‘ರಚನಾತ್ಮಕ’ (structural)  ಹೃದಯ ರೋಗವಿದ್ದ (extensive organic heart disease) ರೋಗಿಗೆ ಕ್ರೋಟಲಸ್‌ನಿಂದ ಈ ರೋಗಲಕ್ಷಣದಿಂದ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಪರಿಹಾರ ದೊರೆಯಿತು.

ಚರ್ಮ ಮತ್ತು ಜ್ವರಗಳು:

• ಚರ್ಮದ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣ, ಗ್ಯಾಂಗ್ರೀನ್ ಆಗುವ ಬೆದರಿಕೆಯಿರುವ ಉರಿಯೂತಗಳು, ಕೀವು ತುಂಬಿದ ದದ್ದುಗಳು (pustular eruptions).

• ಮಾರಣಾಂತಿಕ ಕೊಳೆಯುವ ಜ್ವರ (Malignant putrescent fever); ಹಳದಿ ಜ್ವರ, ರಕ್ತಸ್ರಾವದ ದಡಾರ.

ಸಂಬಂಧಗಳು: 

ಕ್ರೋಟಲಸ್‌ನ ಪ್ರತಿವಿಷಗಳು ವಿಕಿರಣ ಶಾಖ, ಅಮೋನಿಯಾ, ಕರ್ಪೂರ ಮತ್ತು ಆಲ್ಕೋಹಾಲ್.

ನಾಜಾ ಟ್ರಿಪೂಡಿಯನ್ಸ್ (Naja tripudians)

ಕೋಬ್ರಾ ವಿಷದೊಂದಿಗೆ ಸ್ನಾಯು ಸೆಳೆತದ ಸಂಕೋಚನ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳು (spasmodic constrictive conditions) ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಗುಣಲಕ್ಷಣವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತವೆ.

ಮಾನಸಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ತೀವ್ರ ಖಿನ್ನತೆ ಮತ್ತು ವಿಷಾದ (melancholy); ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಯ ಹುಚ್ಚುತನ (ಆತ್ಮಹತ್ಯಾ ಮತಿವಿಕಲತೆ ) (suicidal insanity).

• ತೀವ್ರ ದುಃಖದಿಂದ ಉಂಟಾದ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳು (Symptoms produced by great grief) ಪ್ರಿಕಾರ್ಡಿಯಾ (precordia) ಮತ್ತು ಬೆನ್ನಿನಲ್ಲಿ ಅನುಭವವಾಗುತ್ತವೆ.

ತಲೆ:

• ನಾಜಾದ ವಿಶಿಷ್ಟ ತಲೆನೋವು ಎಡ ಕಕ್ಷೆಯ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ (left orbit) ನೋವು, ಇದು ಆಕ್ಸಿಪಿಟಲ್ (occiput) ವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತದೆ; ವಾಕರಿಕೆ ಮತ್ತು ವಾಂತಿಯೊಂದಿಗೆ ಇರುತ್ತದೆ.

• ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಮಧ್ಯಂತರ ತಲೆನೋವು):

 ಡಾ. ಸ್ಕಿನ್ನರ್ (Dr. Skinner) ಈ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮಧ್ಯಂತರ ತಲೆನೋವಿನ (intermittent headache) ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ನಾಜಾದಿಂದ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಗುಣಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಲೈಕ್ (Lyc.) ಮತ್ತು ನಕ್ಸ್ ವಿ. (Nux V.) ವಿಫಲವಾದಾಗ ನಾಜಾ ಅಂತಿಮ ಪರಿಹಾರವಾಗಿತ್ತು.

ಕಣ್ಣುಗಳು, ಬಾಯಿ, ಗಂಟಲು:

• ಸ್ಥಿರ ಮತ್ತು ದಿಟ್ಟಿಸಿ ನೋಡುವ (Fixed and staring) ಕಣ್ಣುಗಳು, ಬೆಳಕಿಗೆ ಸಂವೇದನಾರಹಿತ.

• ಬಾಯಿ ಅಗಲವಾಗಿ ತೆರೆದಿರುತ್ತದೆ, ನಾಲಿಗೆ ತಣ್ಣಗಿರುತ್ತದೆ (Mouth wide open, tongue cold).

• ಡಿಫ್ತೀರಿಯಾ (Diphtheria), ಹೃದಯದ ಪಾರ್ಶ್ವವಾಯು (paralysis of heart) ಹತ್ತಿರವಿದ್ದಾಗ, ರೋಗಿಯು ನೀಲಿ ಬಣ್ಣಕ್ಕೆ ತಿರುಗುತ್ತಾನೆ, ಉಸಿರುಗಟ್ಟಿದಂತೆ ಎಚ್ಚರಗೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ.

ಹೃದಯ ಮತ್ತು ಉಸಿರಾಟದ ಅಂಗಗಳು:

• ನಾಜಾದಲ್ಲಿ ಹೃದಯದ ಅತ್ಯಂತ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ನೋಡಬಹುದು (most characteristic indication).

• ತೀವ್ರ ಎದೆಬಡಿತ, ದುಃಖದಿಂದ ಉಂಟಾದ ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳು.

• ಹೃದಯದ ಸುತ್ತ ಖಿನ್ನತೆ ಮತ್ತು ಕುಗ್ಗುವಿಕೆ.

• ಆಂಜಿನಾ (Angina), ಹೃದಯದಿಂದ ಕುತ್ತಿಗೆಯ ಹಿಂಭಾಗಕ್ಕೆ, ಎಡ ಭುಜ ಮತ್ತು ತೋಳಿಗೆ ಹರಡುವ ನೋವುಗಳು, ಆತಂಕ ಮತ್ತು ಸಾವಿನ ಭಯದೊಂದಿಗೆ.

• ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದಾಗ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ (Aggravation at night, and from lying on left side).

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ (ಹೃದಯ ಪ್ರಕರಣಗಳು): 

ಇತರ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಕರಣಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಹೃದಯದ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ (cardiac cases) ನಾಜಾ ಬಳಕೆಗೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಕವಾಟದ ರೋಗವನ್ನು (valvular disease) ಇದರ ಬಳಕೆಯಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಗುಣಪಡಿಸದಿದ್ದರೂ, ಮಾರ್ಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸಹ ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. 

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ದುಃಖದಿಂದ ಆತಂಕ): ಡಾ. ರಸೆಲ್ (Dr. Russell) ಒಂದು ಪ್ರಕರಣವನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಅದರಲ್ಲಿ “ತೀವ್ರ ದುಃಖದಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸುವ, ಎದೆಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸೆಳೆಯುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಆತಂಕ (Dragging and anxiety in the precordia, occurring in great grief)” ಔಷಧಿಯಿಂದ ನಿವಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು.

ಪ್ರತಿವಿಷಗಳು (Antidotes): 

ವಿಕಿರಣ ಶಾಖ, ಆಲ್ಕೋಹಾಲ್, ಉಪ್ಪು.

ಎಲಾಪ್ಸ್ ಕೊರೊಲಿನಸ್ (Elaps Corollinus)

ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳು ಲಕೇಸಿಸ್‌ನಿಂದ:

• ರಕ್ತಸ್ರಾವವು ಎಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಕಪ್ಪಾಗಿರುತ್ತದೆ (blackest of all).

• ಹಣ್ಣುಗಳನ್ನು ತಿನ್ನುವುದರಿಂದ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ (aggravation from eating fruits) (ಇದು ಲಕೇಸಿಸ್‌ಗೆ ಪರಿಹಾರ ನೀಡುತ್ತದೆ).

• ಮಳೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಭಯ; ಆರ್ದ್ರ ವಾತಾವರಣದಿಂದ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ತಣ್ಣೀರು ಲಕೇಸಿಸ್‌ನ ತಲೆನೋವನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿದರೆ, ಎಲಾಪ್ಸ್‌ಗೆ ತಣ್ಣೀರು ಕುಡಿಯುವುದು ಅಥವಾ ಕೈಗಳನ್ನು ತಣ್ಣೀರಿನಲ್ಲಿ ಹಾಕುವುದು ಉಲ್ಬಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ (ಕಿವಿ, ಮೂಗು, ಗಂಟಲು): 

ಎಲಾಪ್ಸ್ ತನ್ನ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಉಪಯುಕ್ತತೆಯನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡ ಕ್ಷೇತ್ರವೆಂದರೆ ಕಿವಿ, ಮೂಗು ಮತ್ತು ಗಂಟಲು (ear, nose and throat).

• ಕಿವಿಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರವಣದ ಭ್ರಮೆಗಳು, ಕಿವುಡುತನ, ಬಲ ಕಿವಿಯ ಓಟಾಲ್ಜಿಯಾ (otalgia of right ear).

• ಮೂಗಿನ ಹೊಳ್ಳೆಗಳು ಒಣ ಲೋಳೆಯ ಗಡ್ಡೆಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುತ್ತವೆ.

• ದುರ್ಗಂಧಯುಕ್ತ ಸ್ರಾವ; ಕಪ್ಪಾದ ರಕ್ತವು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ.

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಅಕ್ಷಿಲಾರಿ ಹುಣ್ಣುಗಳು): 

30 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನ ಅವಿವಾಹಿತ ಮಹಿಳೆಗೆ ಹಲವಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಅಕ್ಷಿಲಾದ (ಕಂಕುಳಿನ) ಕೆಳಗೆ, ಆಗಾಗ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಹುಣ್ಣುಗಳಿಂದ (abscesses) ತೊಂದರೆಗೊಳಗಾಗಿದ್ದರು. “ಅಕ್ಷಿಲಾದಲ್ಲಿ ತುರಿಕೆ ದದ್ದು” ಎಂಬ ಸೂಚನೆಯ ಮೇಲೆ ನೀಡಿದ ಎಲಾಪ್ಸ್ 200 (Elaps 200) ನಿಂದ, ಗಡ್ಡೆಗಳು ಕಣ್ಮರೆಯಾದವು ಮತ್ತು ಕಿರಿಕಿರಿಯು ವೇಗವಾಗಿ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು.

ವೈಪೆರಾ (Vipera)

ರಕ್ತನಾಳಗಳ ಉರಿಯೂತ (inflammation of the veins), ದೊಡ್ಡ ಊತ, ಸ್ಪರ್ಶಕ್ಕೆ ಸೂಕ್ಷ್ಮತೆ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಹಿಗ್ಗುವಿಕೆಯಿಂದ ಅದು ಸ್ಫೋಟಗೊಳ್ಳುವಂತೆ ಅನಿಸುವ ಭಾವನೆ, ಅಂಗವನ್ನು ಕೆಳಗೆ ಇಳಿಬಿಡುವುದರಿಂದ ಬಹಳ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

ವೈಪರ್‌ನಿಂದ ಕಚ್ಚಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು “ಅಕಾಲಿಕವಾಗಿ ವೃದ್ಧರಾಗುತ್ತಾರೆ” ಎಂದು ಗಮನಿಸಲಾಗಿದೆ. ವೈಪರ್ ಕಡಿತದ ವರದಿಯಿಂದ: “ಹಲ್ಲುಗಳೆಲ್ಲಾ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡಂತೆ ಅನಿಸುತ್ತದೆ“. ಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಔಷಧ ಪರೀಕ್ಷೆಗಳ (provings) ಮತ್ತು ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಅನುಭವದ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ, ವೈಪೇರಾ ತನ್ನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಕ್ಕೆ ಅರ್ಹವಾದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ನಮ್ಮ ಮೆಟೀರಿಯಾ ಮೆಡಿಕಾದಲ್ಲಿ ಪಡೆದಿಲ್ಲ.

ಬೋಥ್ರಾಪ್ಸ್ ಲ್ಯಾನ್ಸಿಯೊಲೇಟಸ್ (Bothrops lanceolatus)

ಈ ವಿಷದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಮುಖ ಕ್ಷೇತ್ರವೆಂದರೆ ಕಣ್ಣು (eye).

• ಅಮಾವುರೋಸಿಸ್ (Amaurosis) (ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಕಚ್ಚಿದ ತಕ್ಷಣ).

• ನಿರಂತರ ಮಂದ ದೃಷ್ಟಿ( Persistent amaurosis); ಹಗಲು ಕುರುಡುತನ (Day blindness).

• ರೆಟಿನಾದಲ್ಲಿ ರಕ್ತಸ್ರಾವದಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಕುರುಡುತನವು ಬೋಥ್ರಾಪ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಬೇಕು.

• ರಕ್ತಸ್ರಾವಗಳು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದ್ದು, ರಕ್ತವು ಕಪ್ಪು ಅಥವಾ ತುಕ್ಕು ಹಿಡಿದಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಬಹಳ ದ್ರವವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಪ ಚಲನೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಬಹಳ ದ್ರವ ರಕ್ತವು ಜೆಟ್‌ಗಳಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ.

• ನಾಲಿಗೆಗೆ ಯಾವುದೇ ತೊಂದರೆಯಿಲ್ಲದೆ, ಮಾತನಾಡಲು ಅಸಾಧ್ಯತೆ (Inability to articulate).

ಟಾಕ್ಸಿಕೋಫಿಸ್ ಪಗ್ನಾಕ್ಸ್ (Toxicophis pugnax)

ಉತ್ತರ ಅಮೆರಿಕಾದ ಮೊಕಾಸಿನ್ ಹಾವು, ಟಾಕ್ಸಿಕೋಫಿಸ್‌ನ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಮೂರು ಕಚ್ಚುವಿಕೆಯ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಲಾಗಿದೆ. 

ಕ್ಲಿನಿಕಲ್ ಕೇಸ್ ಉದಾಹರಣೆ (ಮರುಕಳಿಸುವ ನೋವು): 

ಅತ್ಯಂತ ಗಮನಾರ್ಹ ಲಕ್ಷಣವೆಂದರೆ, ಇಬ್ಬರು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ನೋವುಗಳ ಅಸಾಮಾನ್ಯ ಮರುಕಳಿಕೆ (unusual recurrence of the pains) (ಊತವಿಲ್ಲದೆ). ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಮರುಕಳಿಕೆಯು ಹದಿನೆಂಟು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಮುಂದುವರೆಯಿತು. ಇದು ನಿಖರವಾಗಿ ವರ್ಷದ ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿತು, ಹಲವಾರು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ನಡೆಯಿತು, ಆದರೆ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ತೀವ್ರತೆಯಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆಯಾಯಿತು.

ಸೆಂಚ್ರಿಸ್ ಕಂಟಾರ್ಟಿಕ್ಸ್ (Cenchris contortrix)

ಉತ್ತರ ಅಮೆರಿಕಾದ ಕಾಪರ್‌ಹೆಡ್ ಹಾವು.

ಕಚ್ಚುವಿಕೆಯ ಲಕ್ಷಣಗಳು: ಕೋಮಾ, ಅರೆಪ್ರಜ್ಞಾವಸ್ಥೆ, ಅಸ್ಪಷ್ಟ ದೃಷ್ಟಿ, ಮುಖವು ನೀಲಿ ಮತ್ತು ಊದಿಕೊಂಡಿದೆ, ವಾಂತಿ, ಅಂಗಗಳ ಪಾರ್ಶ್ವವಾಯು. ಲಕೇಸಿಸ್‌ನೊಂದಿಗೆ ಬಲವಾದ ಕುಟುಂಬ ಹೋಲಿಕೆಯು ರೋಗಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ.

ನೈತಿಕ ಮತ್ತು ಮಾನಸಿಕ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ನೆನಪಿನ ಶಕ್ತಿ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದು, ಜಡತ್ವ, ವಿಷಾದ, ಅನುಮಾನ.

• “ಆತಂಕದೊಂದಿಗೆ ತಾನು ಹಠಾತ್ತಾಗಿ ಸಾಯುತ್ತೇನೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆ”.

• ಭಾವನೆಗಳ ಏರಿಳಿತ  (marked alternation of moods) ಇರುತ್ತದೆ.

• ಕನಸುಗಳು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸ್ಪಷ್ಟ, ಎದ್ದುಕಾಣುವ ಮತ್ತು ಭಯಾನಕವಾಗಿರುತ್ತವೆ, ಆಗಾಗ್ಗೆ ಕಾಮಪ್ರಚೋದಕ ಸ್ವರೂಪದ್ದಾಗಿರುತ್ತಿದ್ದವು.

ತಲೆ, ಮೂಗು, ಮುಖ:

• ಎಡ ಹಣೆಯ ಏಣಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ, ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹಲ್ಲುಗಳವರೆಗೆ ಹರಡುವ, ನಂತರ ಬಲಭಾಗದ ಹಣೆಯ ಏಣಿಗೆ, ನಂತರ ಬಲಭಾಗದ ಹಲ್ಲುಗಳಿಗೆ ಹರಡುವ ತೀವ್ರ ತುರಿಕೆ ನೋವು.

• ಮುಖದ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಊದಿಕೊಂಡ ಮತ್ತು ಮಂಕಾಗಿರುತ್ತದೆ (bloated and besotted). “ಕಣ್ಣುಗಳ ಮೇಲೆ, ಹುಬ್ಬಿನ ಕೆಳಗೆ ನೀರು ತುಂಬಿದ ಚೀಲದಂತೆ ತೂಗಾಡುವ ಊತ”.

ಬಾಯಿ ಮತ್ತು ಗಂಟಲು:

• ಖಾಲಿ ನುಂಗಲು ಕಷ್ಟ, ಆದರೆ ಘನವಸ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ದ್ರವಗಳನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ನುಂಗುವುದು.

• ಬೆಚ್ಚಗಿನ ಪಾನೀಯಗಳು ಹಿತಕರವಾಗಿರುತ್ತವೆ (Warm drinks are grateful).

ಹೊಟ್ಟೆ, ಕಿಬ್ಬೊಟ್ಟೆ ಮತ್ತು ಮಲ:

• ವಾಕರಿಕೆ ಇರುತ್ತದೆ, ಇದು ಐಸ್‌ನಿಂದ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ (relieved by ice) ಮತ್ತು ನೀರಿನಿಂದ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ (aggravated by water) ಮತ್ತು ವಾಂತಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ.